Spożywanie alkoholu jest bez wątpienia ważną częścią współczesnej kultury, dlatego rodzice powinni rozmawiać z dziećmi o ryzyku, które niesie za sobą ten zwyczaj. Choć takie rozmowy stanowią pewne wyzwanie, rodzice powinni o nie zabiegać, ponieważ w ten sposób pomagają dzieciom rozwijać zdrowe postawy wobec alkoholu. Okazuje się również, że rodzice mają duży wpływ nie tylko na to, czy i kiedy ich dzieci zaczną pić, lecz także na to, w jaki sposób będą to robić.
Informacje o alkoholu mogą się wydawać sprzeczne, ponieważ substancja ta nie działa jednakowo na wszystkich ludzi. Małe jego ilości mogą mieć korzystny wpływ na zdrowie niektórych dorosłych. Zawsze zakłóca on jednak prawidłowy rozwój mózgu u dzieci i nastolatków. Różne skutki picia oraz to, jak dorastające, próbujące zdobyć jak najwięcej niezależności dzieci postrzegają rodziców sprawiają, że rozmowy o alkoholu nie należą do łatwych. Rodzicom może być trudno ustalić rodzinne reguły dotyczące picia alkoholu i rozmawiać z dziećmi o powiązanych z nim problemach.
Badania pokazują jednak, iż nastolatki i młodzi dorośli uważają, że rodzice powinni mieć coś do powiedzenia w sprawie ich kontaktu z alkoholem. Ważne są tu style rodzicielskie – młodzi ludzie wychowani w atmosferze wsparcia, ciepła i adekwatnej dyscypliny są bardziej skłonni do respektowania granic wytyczanych przez rodziców. Aby móc mieć wpływ na postawę dzieci wobec alkoholu, rodzice powinni rozumieć, jak dzieci reagują na ich świadome i nieświadome gesty oraz wiedzieć, jak i kiedy rozmawiać z nimi o alkoholu.
Jak młodzi ludzie używają alkoholu?
Picie alkoholu w wieku nastoletnim to wciąż duży problem. Odsetek pijących nastolatków powoli się zmniejsza, lecz nadal jest wysoki. 40 proc. amerykańskich nastolatków przyznaje się do picia alkoholu przed 14. rokiem życia, natomiast 55 proc. twierdzi, że przynajmniej raz się upiło przed ukończeniem 18. roku życia.
Styl rodzicielski
Stwierdzono, że spożywanie alkoholu, a zwłaszcza picie szybkie, ma negatywny wpływ na rozwój nastolatków i zwiększa ryzyko uzależnienia od alkoholu w dorosłym życiu. Oznacza to, że rodzice powinni zapobiegać rozpoczęciu picia przez dzieci tak długo, jak to możliwe. To, czy dzieci posłuchają ich rad zależy od przyjętego przez nich stylu rodzicielskiego. Style interakcji rodzice-dzieci można podzielić na cztery główne kategorie:
- rodzice autorytarni stosują zazwyczaj znaczną kontrolę i dyscyplinę, nie dają dzieciom wiele ciepła i mało uważnie na nie reagują, np. karzą za złe stopnie, a dobre ignorują;
- rodzice przyzwalający zazwyczaj nie kontrolują ani nie dyscyplinują znacząco dzieci, dają im za to dużo ciepła i uważnie na nie reagują, np. akceptują wszystkie stopnie i nie korygują zachowań, które mogą prowadzić do otrzymywania złych ocen;
- rodzice zaniedbujący nie kontrolują ani nie dyscyplinują dzieci, ale też nie dają im ciepła i uwagi, np. nie okazują żadnego zainteresowania wynikami dzieci w szkole;
- rodzice autorytatywni stosują znaczną kontrolę i dyscyplinę, a jednocześnie dają dzieciom dużo ciepła i uważnie na nie reagują, np. nagradzają dobre oceny oraz stosują mądrą dyscyplinę w przypadku złych stopni i pomagają je poprawić.
Dzieci wychowane przez autorytatywnych rodziców rozwijają się lepiej niż ich rówieśnicy w każdej dziedzinie – obrazie własnego ciała, sukcesach na uczelni czy używaniu substancji. Zasada ta sprawdza się również w przypadku spożywania alkoholu przed osiągnięciem pełnoletności – częściowo dlatego, że dzieci uczą się od rodziców podejścia do rozwiązywania problemów i sposobów wyrażania emocji. Chroni je to przed problemami psychologicznymi, prowadzącymi do nadużywania alkoholu. Połączenie dyscypliny i wsparcia sprzyja zdrowemu podejmowaniu decyzji w sprawie zarówno spożywania napojów wyskokowych, jak i innych czynników, które potencjalnie zagrażają rozwojowi.
Czy pozwalać dziecku pić w domu?
Niektórzy rodzice zastanawiają się, czy pozwolenie dzieciom na picie w domu pomoże im ukształtować właściwą postawę wobec alkoholu. Większość badań wskazuje, że nie. Jedno z nich, prowadzone wśród 12-, 13- i 14-latków wykazało, że u uczniów mających od rodziców przyzwolenie na picie alkoholu następowała stopniowa eskalacja picia. Inne badanie dowiodło, że nastolatki, którym pozwalano pić alkohol w domu, piły go znacznie więcej poza domem. Z kolei u nastolatków, których rodzice wcześnie określili reguły zakazujące picia, a sami pili odpowiedzialnie, prawdopodobieństwo spożywania dużych ilości alkoholu było mniejsze.
Nie wszystkie badania sugerują, że rodzicielskie przyzwolenie na alkohol prowadzi do problemów. Jedno z badań wykazało, że picie niewielkich ilości razem z rodzicami (np. podczas uroczystości rodzinnych) może być czynnikiem chroniącym przed nadmiarowym piciem. W innych kontekstach rodzicielskie pozwolenie na spożywanie alkoholu zwiększa jednak ryzyko jego nadużywania, np. wówczas, gdy rodzice dostarczają nastoletniemu dziecku alkohol z okazji imprez, na które ono chodzi lub które urządza. Generalnie, opracowania na ten temat mówią, że przyzwalające postawy rodziców wobec picia przez dzieci, zwłaszcza w połączeniu ze słabą komunikacją i modelowaniem niezdrowych zachowań, mogą prowadzić u nastolatków do niewłaściwych relacji z alkoholem.
Geny
Niezależnie od tego, czego dzieci uczą się od rodziców o alkoholu, na kształtowanie zachowań związanych z piciem wpływ mają także czynniki genetyczne. Niektóre osoby, zwłaszcza mające azjatyckich przodków, cechują się naturalnym awersyjnym stosunkiem do alkoholu, co chroni je przed nadmiarowym piciem. Są ludzie, którzy mają naturalnie wysoką tolerancję na alkohol – żeby poczuć jego skutki muszą wypić więcej niż inni. Pewne genetyczne cechy osobowościowe, np. impulsywność, narażają na ryzyko związane z problemami z piciem, a niektóre psychiatryczne problemy uwarunkowane genetycznie mogą zwiększać ryzyko nadużywania i uzależnienia. Wreszcie, w przypadku dzieci rodziców, którzy nadużywają alkoholu, zachodzi większe prawdopodobieństwo pojawienia się problemów z alkoholem w przyszłości.
Czy nastolatki słuchają?
Dzieci słuchają, co ich rodzice mają do powiedzenia o piciu i paleniu, jeśli komunikat jest przekazywany konsekwentnie i autorytatywnie. Badania pokazują, że tylko 19 proc. nastolatków uważa, że ich rodzice mają coś do powiedzenia o słuchanej przez nich muzyce, a 26 proc. sądzi, że rodzice powinni mieć wpływ na to, w co się ubierają. Ale już 80 proc. twierdzi, że to rodzice powinni określać zasady dotyczące picia przez nich alkoholu. Ci, którzy tak nie uważają, z czterokrotnie większym prawdopodobieństwem już piją alkohol, a z trzykrotnie większym – planują pić w przyszłości.
Badania pokazują, iż młodzi ludzie, którzy wiedzą, że ich rodzice zezłoszczą się na nich w przypadku nadużycia alkoholu, z mniejszym prawdopodobieństwem będą pić. Styl rodzicielski nie ma na to wpływu. Wynika z tego, że komunikacja między rodzicami a nastolatkami jest głównym czynnikiem zapobiegającym używaniu alkoholu przed osiągnięciem pełnoletności.
Co możesz zrobić jako rodzic?
Rodzice mają wpływ na to, czy i kiedy ich nastoletnie dzieci zaczną pić, a także na to, w jaki sposób będą używać alkoholu. Ważne jest, jakie reguły dotyczące picia ustalasz w domu oraz w jaki sposób sam pijesz alkohol. Jeśli sięgasz po alkohol, zawsze modeluj picie odpowiedzialne. Co jeszcze możesz zrobić, żeby zmniejszyć prawdopodobieństwo sięgnięcia po alkohol przez twoje dziecko, a jeśli to nastąpi – obniżyć ryzyko, że będzie piło problematycznie?
- Powiedz możliwie wcześnie, a potem mów często, adekwatnie do etapu rozwojowego dziecka, o swoich obawach dotyczących alkoholu. Nastolatki, które znają zdanie rodziców o piciu w młodym wieku, z większym prawdopodobieństwem spełnią ich oczekiwania.
- Wcześnie ustal reguły dotyczące picia alkoholu, a potem konsekwentnie mów o swoich oczekiwaniach i stosuj odpowiednie wzmocnienia. Nastoletnie dzieci czują, że rodzice mają coś do powiedzenia o ich piciu i będą szanować ich słowa, dopóki będą brzmiały wiarygodnie – tu najważniejsza jest konsekwencja.
- Współpracuj z innymi rodzicami, żeby wiedzieć, gdzie spotykają się wasze dzieci i co wtedy robią. Angażuj się w życie nastolatka, żeby zapewnić mu bezpieczeństwo.
- Angażuj się w lokalną społeczność na rzecz dyskusji o spożywaniu alkoholu przed osiągnięciem pełnoletności oraz działań zapobiegających temu zjawisku.
- Nigdy nie dawaj alkoholu cudzemu dziecku.
Dzieci i nastolatki z jednej strony przestrzegają reguł rodzicielskich, z drugiej jednak chcą się przeciwko nim buntować. Jest to normalne przygotowanie do dojrzałej autonomii. Dzięki otwartej komunikacji, opartej na szacunku oraz wyjaśnianiu sensu granic i oczekiwań, rodzice mogą wywierać mądry wpływ na decyzje podejmowane przez ich dzieci aż do okresu adolescencji, a nawet później. Jest to szczególnie istotne w przypadku decyzji, czy i jak pić – niesie ona bowiem konsekwencje dla całego życia.
Oprac. JS
fot. iStock
Źródło: National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA)
http://pubs.niaaa.nih.gov/publications/adolescentflyer/adolflyer.htm