W rodzinie alkoholowej przynajmniej jedno z rodziców jest uzależnione od alkoholu. Częściej uzależniony jest ojciec, rzadziej matka. Zdarza się, że uzależnienie dotyka oboje rodziców. Należy jednak pamiętać, że skutki alkoholizmu odczuwa nie tylko osoba uzależniona, ale cierpią także pozostali członkowie rodziny, zwłaszcza dzieci.

 

Rodzina jest podstawową instytucją społeczną, pełniącą szereg funkcji. To w jej wnętrzu dochodzi do najważniejszych procesów, mających wpływ na dalsze życie jednostki. Jej fundamentalnym zadaniem jest socjalizacja – przygotowanie do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie, w zgodzie z przyjętymi wzorami i normami. Rodzina powinna także kształtować i chronić przed niebezpieczeństwami świata zewnętrznego. Co się natomiast dzieje, gdy niebezpieczeństwo pojawia się w jej wnętrzu? Spójrzmy na rodzinę alkoholową.

Uzależniony na pierwszym planie

W rodzinie alkoholowej całokształt życia skupia się wokół osoby uzależnionej, która stopniowo traci kontrolę nad swoim zachowaniem. Dominuje alkoholik, jego problemy i potrzeby, zaś potrzeby reszty członków schodzą na dalszy plan. Aby wyzwolić się od cierpienia, poniżenia i ciągłego strachu współmałżonek i dzieci muszą zaadaptować się do nowych warunków rzeczywistości. Uczą się żyć w zgodzie z wolą uzależnionego i przyjmują na siebie ciężar i odpowiedzialność wynikające z jego zachowań. Co więcej, przystosowują się do ról specyficznych dla rodzin dysfunkcyjnych, dzięki którym mogą przetrwać. W przypadku dzieci role te często negatywnie wpływają na ich funkcjonowanie w dorosłym życiu. Tłumione uczucia, negatywne emocje, brak akceptacji i częstokroć zaniżona samoocena, sprzyjają powstawaniu braków w umiejętnościach społecznych osób, które dojrzewają w patologicznej rodzinie (M. Ochmański 1985).

Wstyd, chaos, samotność

W rodzinach, w których dominuje alkohol, panują specyficzne zasady. Pierwszą z nich jest zasada „nie mówić” (B. Bykowska, J. Załęcki, 2005 i inni). Lęk przed wyjawieniem tajemnicy o alkoholizmie w rodzinie powoduje, że życie rodzinne stopniowo zaczyna przypominać grę. Każdy z jej członków na swój sposób stara się ukrywać fakt istnienia problemu alkoholowego, także przed najbliższymi. Tajemnica ta staje się motorem działania całej rodziny. W efekcie, zaczyna się ona odsuwać nie tylko od dalszej rodziny, ale także od rówieśników i przyjaciół. (B. E. Robinson, J. L. Rhoden, 2000)

Kolejnymi zasadami typowymi dla rodzin alkoholowych są zasady „nie ufać” i „nie czuć”. Dzieci są znakomitymi obserwatorami życia rodzinnego i sprawnie potrafią adaptować się do stawianych im wymagań. Zasada „nie ufać” jest reakcją na chaos i nieład panujące w rodzinie z problemem alkoholowym. Dzieci alkoholików często nie są w stanie przewidzieć zachowań pijącego rodzica i następujących po sobie wydarzeń. Dlatego uczą się być czujne oraz przejawiają postawy nieufne, zarówno w stosunku do bliskich, jak i do samych siebie (B. Bykowska, J. Załęcki, 2005; B. Woronowicz, 1998, i inni).

Zasada „nie czuć” odnosi się do uczuć i emocji dziecka, które w rodzinie alkoholowej zostaje zepchnięte na dalszy plan. Aby uciec od cierpienia dziecko uczy się tłumić uczucia (B. Bykowska, J. Załęcki, 2005). Samotność i brak zdolności nazywania własnych emocji wyzwala w nim strach i powoduje cierpienie.

Rodzina alkoholowa to rodzina dysfunkcyjna

Zdaniem dr Bohdana T. Woronowicza (1998, s. 113), znawcy problematyki uzależnień, rodzina dysfunkcjonalna jest to „taka rodzina, w której nie jest możliwy stały i indywidualny rozwój jej członków, która zamknięta jest na kontakty z otoczeniem, relacje między członkami nie opierają się w niej na zasadach względnej chociaż szczerości i wzajemności, a role i normy nie są wyraźnie określone oraz zaakceptowane przez poszczególnych jej członków.”

Z kolei Mira Prajsner (2002) wymienia następujące cechy rodzin dysfunkcyjnych:

  • jej członkowie zaprzeczają własnym problemom,
  • dominującym uczuciem członków rodziny (zwłaszcza dzieci) jest wstyd,
  • brak w nich elastyczności ról,
  • brak w nich autonomii poszczególnych członków rodziny,
  • wewnątrz rodziny nie dochodzi do zaspokajania potrzeb jej członków,
  • panują w nich konflikty,
  • członkowie rodziny pozbawieni są indywidualizmu,
  • panują w nich nie poddające się zmianom zasady,
  • mają własne tajemnice,
  • panuje w nich frustracja i agresja,
  • członkowie rodziny odrzucają własną tożsamość dla potrzeb całości.

Autor: Dorota Bąk
fot. iStock

Źródła:

  1. Bykowska Beata, Załęcki Jarosław, „Wybrane zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży z peryferyjnych dzielnic Gdańska”, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2005
  2. Ochmański Marian, „Sytuacja psychospołeczna młodzieży z rodzin alkoholowych. Badania katamnestyczne” Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Lublin 1985
  3. Prajsner Mira, „Rodzina dysfunkcyjna”, Remedium, Maj 2002
  4. Robinson Bryan E., Rhoden J. Lyn, „Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików”, PARPA, Warszawa 2000
  5. Woronowicz Bohdan T., „Alkoholizm jest chorobą”, PARPA, Warszawa 1998

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *