Leczenie substytucyjne jest farmakologiczną metodą terapii uzależnienia od opioidów, która w połączeniu z opieką psychologiczną daje największe prawdopodobieństwo wyleczenia. Jest to sposób kontrowersyjny ze względu na fakt, iż w leczeniu tym stosuje się… działające jak narkotyki leki opioidowe. Jednak zażywane w odpowiednich dawkach i pod kontrolą lekarza nie stwarzają one ryzyka ponownego uzależnienia, a często są jedyną możliwością wyjścia z nałogu.
Uzależnienie od heroiny jest niezwykle silnym uzależnieniem, które ciężko przezwyciężyć. Istnieją dwie podstawowe metody jego leczenia – farmakologiczna i niefarmakologiczna. Leczenie niefarmakologiczne polega na naturalnym odstawieniu narkotyku bez wspomagania się lekami. Jest to terapia prowadząca do całkowitej wolności od substancji psychoaktywnych, jednak z powodu silnego uzależnienia fizycznego staje się ona trudna do realizacji dla dużej części pacjentów. Z kolei zastosowanie farmaceutyków – leków o składzie i działaniu podobnym do opioidów – uchodzi za metodę kontrowersyjną, ponieważ nie prowadzi do całkowitego odstawienia środków psychoaktywnych. Jednak zgodnie z koncepcją redukcji szkód, celem takiego leczenia nie jest zupełna abstynencja, lecz poprawa stanu zdrowia i jakości życia osoby uzależnionej.
Więcej o niefarmakologicznym leczeniu uzależnienia od opioidów przeczytasz w artykule „Moje leczenie, mój wybór”.
W Polsce leczenie wspomagane substancjami zastępczymi reguluje m.in. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 marca 2013 w sprawie leczenia substytucyjnego. Zgodnie z nim do udziału w tym rodzaju terapii może przystąpić pełnoletnia osoba uzależniona od opioidów, która wyraziła zgodę na podjęcie leczenia w ramach programu i przestrzeganie jego wymagań.
Ostateczną decyzję o zakwalifikowaniu na leczenie podejmuje kierownik programu terapii uzależnień lub upoważniony przez niego lekarz wykonujący zadania w programie. Leczenie substytucyjne ma na celu poprawę stanu somatycznego i psychicznego oraz reintegrację społeczną pacjentów oraz ograniczenie rozprzestrzeniania zakażeń, w szczególności: HIV, HCV, HBV oraz gruźlicy.
Leczenie osób uzależnionych od narkotyków za pomocą substancji zastępczych, choć kosztowne dla społeczeństwa, ma wiele zalet. Przede wszystkim poprawia jakość życia tych osób, a także ogranicza ich śmiertelność. Leczenie substytucyjne wpływa również na redukcję ilości zachowań przestępczych dokonywanych pod wpływem narkotyków oraz umożliwia uzależnionym powrót do społeczeństwa.
Terapia podtrzymująca
Leczenie substytucyjne to długoterminowe leczenie polegające na ambulatoryjnym podawaniu choremu leków opioidowych w celu kontroli głodu narkotykowego i minimalizowaniu objawów odstawiennych. Ta forma terapii jest długotrwała, jednak daje szansę na wyleczenie. Czas jej trwania jest uzależniony od indywidualnych potrzeb pacjenta, a po ustabilizowaniu jego stanu możliwe jest kontynuowanie przyjmowania leków w domu. Najczęściej stosowanymi środkami w tego rodzaju terapii są buprenorfina oraz metadon, które podawane w odpowiednich ilościach, podobnie jak opioidy, reagują z receptorami w mózgu, zmniejszając głód narkotykowy oraz niwelując objawy odstawienne. Ich zażywanie nie prowadzi jednak do odczuwania euforii, jak ma to miejsce w przypadku heroiny, a efekty działania trwają dłużej.
Trzeba również pamiętać, że przyjmowanie leków opioidowych może prowadzić do wystąpienia skutków ubocznych, o których należy na bieżąco informować lekarza. Niezależnie od długofalowych efektów, leczenie substytucyjne pozwala ograniczyć dożylne przyjmowanie substancji psychoaktywnych, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych związanych z używaniem narkotyków, takich jak np. ropnie i zapadnięcia żył, zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C i HIV oraz prawdopodobieństwo przedwczesnej śmierci w porównaniu z osobami nieleczonymi z uzależnienia.
Najlepszym sposobem na całkowite wyleczenie jest jednak połączenie metod farmaceutycznych z psychoterapią – razem dają one dużo większą szansę na wyjście z nałogu niż stosowanie samego leczenia substytucyjnego. Pomoc psychoterapeutyczna ma istotny wpływ na efektywne zakończenie terapii uzależnienia, a dalsza opieka psychologiczna pomaga utrzymać abstynencję.
Poniżej przedstawiamy charakterystykę najpopularniejszych leków stosowanych w Polsce w farmakologicznej terapii podtrzymującej uzależnienia od heroiny.
Buprenorfina
Ten opioidowy lek o przedłużonym działaniu stosowany jest w leczeniu uzależnienia od opioidów od niemal 20 lat. Zażywane podjęzykowo tabletki mają gorzki smak i rozpuszczają się w przeciągu około 10-15 minut. Odpowiednio dopasowana dawka leku skutecznie eliminuje objawy odstawienne i zmniejsza uczucie głodu narkotykowego. Dzięki jej właściwościom chemicznym przedawkowanie buprenorfiny jest właściwie niemożliwe. Zaletą jest również fakt, że w razie potrzeby terapię buprenorfiną można bez przeszkód przerwać i zastąpić innym rodzajem leczenia.
Podczas zażywania leku mogą wystąpić następujące skutki uboczne: nudności, potliwość, zaparcia, zatrzymanie płynów, bóle głowy, mięśni i stawów, łagodne odurzenie, bezsenność. Ponadto, buprenorfina przyjmowana w sposób dożylny może mieć działanie odurzające. Dlatego też od 2006 roku do tabletek buprenorfiny dodawany jest nalokson. Środek ten sprawia, że przy przyjmowaniu dożylnym lub wciąganiu nosem rozkruszonych pigułek, występują nieprzyjemne objawy odstawienne, jeśli w organizmie znajdują się substancje opioidowe. Zabezpiecza to przed zażywaniem leku w niewłaściwy sposób i z tego względu buprenorfina z naloksonem jest częściej przepisywana do terapii domowej.
Metadon
Metadon to syntetyczny opioid stosowany w leczeniu uzależnienia od heroiny zarówno w Polsce, jak i w całej Europie. Przyjmowany doustnie w postaci syropu lub – rzadziej – tabletek jest uważany za bezpieczny środek, który skutecznie eliminuje objawy odstawienne i zmniejsza uczucie głodu heroinowego. Może mieć działanie uspokajające i nasenne. Ponieważ metadon jest lekiem opioidowym, istnieje możliwość jego przedawkowania, a przerwanie stosowania prowadzi do wystąpienia zespołu abstynencyjnego.
Przyjmowania metadonu może skutkować nudnościami, wymiotami, depresją oddechową, potliwością, zaparciami, obniżonym popędem seksualnym, bólami głowy, mięśni i stawów, sennością oraz zespołem suchości jamy ustnej.
Oczyszczoną postacią metadonu o podobnym działaniu jest lewometadon, stosowany w terapii podtrzymującej w Niemczech i Austrii. Lewometadon jest również podawany doustnie w postaci syropu, jednak w mniejszych dawkach. Jego aktywność podobna jest do działania metadonu, jednak istnieją wyniki badań, które sugerują, że zażywanie lewometadonu stwarza mniejsze zagrożenie dla układu krwionośnego.
Na podstawie broszury „Moje leczenie, mój wybór” oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 marca 2013 w sprawie leczenia substytucyjnego (http://dokumenty.rcl.gov.pl/D2013001036801.pdf) opracowała AG
„Moje leczenie, mój wybór” (My Treatment, My Choice) jest europejskim projektem internetowym skierowanym do osób uzależnionych oraz ich rodzin. Program został opracowany przez PCM Scientific, przedsiębiorstwo edukacji medycznej, we współpracy z APDO, ASUD oraz JES, przy poparciu CASO i FeDerSerD. Polskim partnerem projektu jest Stowarzyszenie JUMP 93.
fot. iStock