Uzależnienie jako choroba – fazy uzależnienia alkoholowego
Coraz częściej słyszymy, że alkoholizm to choroba. Takiemu postrzeganiu nałogu sprzyja możliwość wyodrębnienia kolejnych faz procesu rozwijania się uzależnienia. Bazując na schemacie rozwoju alkoholizmu autorstwa Elvina Mortona Jellinka badacze i terapeuci wyróżniają cztery fazy uzależnienia. Dwie pierwsze to fazy o charakterze objawowym, dwie kolejne to fazy jednoznacznie świadczące o pojawieniu się problemu alkoholowego.
Jak rozwija się alkoholizm?
Rozwój uzależnienia od alkoholu powszechnie dzieli się na cztery fazy obejmujące:[1]
- Stadium przedalkoholowe
- Stadium zwiastunów
- Stadium ostre
- Stadium przewlekłe
Faza I – Stadium przedalkoholowe
Stadium przedalkoholowe to pierwsza z faz o charakterze objawowym. Podczas tej fazy występuje coraz mniejsza odporność organizmu na przeżywane napięcia psychiczne, a jednocześnie zwiększa się tolerancja na przyjmowany alkohol. Osoba w tej fazie pije więcej niż wcześniej, ale alkohol jest spożywany przede wszystkim towarzysko, w wyniku czego odczuwana ulga psychiczna jest początkowo utożsamiana z dobroczynnym wpływem relaksu w grupie przyjaciół lub najbliższych, a nie przyjmowanego alkoholu. W przypadku osób dorosłych stadium przedalkoholowe może trwać od kilku do kilkunastu miesięcy. Okres ten znacząco się skraca w przypadku dzieci i młodzieży.
Faza II – Stadium zwiastunów
Stadium zwiastunów to druga faza o charakterze objawowym, podczas której pojawiają się pierwsze wyraźne symptomy problemu – osoba uzależniona stopniowo przechodzi od kontrolowanego nadużywania alkoholu (np. podczas spotkań towarzyskich) do utraty kontroli nad piciem. Utrata kontroli nad spożywaniem alkoholu zaczyna się niepozornie od jednego lub dwóch kieliszków za dużo podczas imprezy. Z biegiem czasu, kiedy osoba uzależniona zaczyna identyfikować poprawę samopoczucia jako wynik spożywania alkoholu coraz częściej sięga po kieliszek, sama szukając okazji do picia. Stosunkowo subtelne nagabywanie innych do wspólnej konsumpcji – przecież tylko alkoholik pije sam – w początkowym stadium fazy zwiastunów z wolna przeradza się w natarczywe naciskanie innych lub picie w samotności. Charakterystyczne dla tej fazy uzależnienia są także palimpstesty alkoholowe – luki w pamięci, które pojawiają się po wypiciu niewielkiej ilości środka. Ich nasilanie się świadczy o przejściu do kolejnej fazy uzależnienia.
Faza III – Stadium ostre
Stadium ostre charakteryzuje się całkowitą utratą kontroli nad piciem, co świadczy o pojawieniu się uzależnienia właściwego. Całkowity brak kontroli nad piciem przejawia się niepohamowanym głodem alkoholowym, który występuje już po spożyciu niewielkiej dawki alkoholu i to niezależnie od okresu trwania abstynencji. To właśnie utrata kontroli prowadzi do powstawania tzw. ciągów alkoholowych, które charakteryzują się niemożnością przerwania picia. Coraz częstsze występowanie ciągów sprawia, że alkoholik zaczyna tracić do siebie szacunek, a obniżona samoocena powoduje, że zaczyna on obwiniać za swój nałóg najbliższe otoczenie, jednocześnie starając się ukryć przed nim problem. Często w fazie stadium ostrego alkoholik staje się agresywny względem najbliższych. W większości przypadków na tym etapie rozwoju nałogu problem alkoholowy zaczyna być widoczny na zewnątrz i identyfikowany nie tylko przez najbliższe otoczenie osoby uzależnionej. Faza III uzależnienia kończy się z chwilą, kiedy uzależniony rozpoczyna każdy kolejny dzień do spożywania alkoholu i pije do utraty przytomności.
Faza IV – Stadium przewlekłe
Ostatnia faza rozwoju uzależnienia alkoholowego charakteryzuje się coraz większą i postępującą degradacją fizyczną i psychiczną osoby uzależnionej. W tej fazie osoba uzależniona funkcjonuje wyłącznie dzięki spożywaniu alkoholu. W przypadku ograniczonego dostępu lub braku dostępu do alkoholu uzależniony będący w stadium przewlekłym sięga po alkohole niekonsumpcyjne, co prowadzi do występowania chorób poalkoholowych. W skrajnych przypadkach, kiedy uzależniony nie podejmie leczenia następuje śmierć będąca wynikiem skrajnego wyczerpania organizmu.
[1] D. Pstrąg, Wybrane zagadnienia z problematyki uzależnień, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 2000, s. 49-51.