We współczesnym świecie praca i pracowitość są postrzegane jako wartości, dlatego też uzależnienie od niej często bywa bagatelizowane. Zwłaszcza dziś, gdy wciąż rosnące bezrobocie jest poważnym problemem społecznym, granica między zachowaniem uznanym za normę a patologię zostaje zatarta. W tym kontekście pojawia się istotne pytanie, jak rozpoznać uzależnienie i kiedy zwrócić się o pomoc.
Pracowitość jest filarem etyki protestanckiej, z której wywodzi się kapitalizm, zaś w myśli socjalistycznej praca była postrzegana przede wszystkim jako wartość sama w sobie, a dopiero następnie – jako możliwość zaspokojenia potrzeb, zarówno emocjonalnych, jak i materialnych.
Pracoholizm – uzależnienie od pracy – należy do tzw. nowych uzależnień i jest to zjawisko nie do końca poznane. Pierwsza definicja pojawiła się w 1971 roku, natomiast w latach dziewięćdziesiątych XX w. pracoholizm stał się patologią, kategorią medyczną. Obecnie zaliczany jest do zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Jednak, jak wskazują autorzy raportu z badania przeprowadzonego przez Fundację CBOS (o raporcie poniżej), pracoholizm – podobnie jak zakupoholizm – nadal nie jest uważany za jednostkę chorobową. Uznaje się go raczej za zaburzenie umysłowe i fizyczne związane z pracą niż za uzależnienie. Jednak wielu specjalistów dowodzi, że obserwowane objawy pracoholizmu są identyczne z objawami uzależnienia od substancji psychoaktywnych czy hazardu i zalicza pracoholizm do tzw. uzależnień behawioralnych.
Kryteria pracoholizmu
Jak wskazuje raport Fundacji CBOS (za Bryan Robinson, 1998), wśród kryteriów pracoholizmu wymienia się:
- nieustanny pośpiech i zaabsorbowanie wieloma różnymi zadaniami,
- kontrolowanie innych,
- perfekcjonizm,
- oddalanie się od rodziny i przyjaciół,
- odczuwanie ciągłego niepokoju,
- wpadanie w trans związany z pracą (luki w pamięci i chwile „nieobecności” z powodu myślenia o pracy),
- niecierpliwość i poirytowanie,
- uleganie stopniowo narastającej potrzebie wykonywania coraz większej ilości pracy
- zaniedbywanie własnych potrzeb (posiłki, rozrywka).
10 proc. Polaków cierpi z powodu pracoholizmu
Wyniki badań ilościowych nad pracoholizmem są dobrym przykładem na to, że zjawisko pracoholizmu jest łatwe do przeszacowania – wskazują autorzy raportu. Zwłaszcza wtedy, gdy symptomami uzależnienia są w dużej mierze zachowania społecznie akceptowane i dopiero ich wystąpienie z dużym natężeniem może wskazywać na rzeczywisty problem. Z badań wynika bowiem, że około 10 proc. Polaków boryka się z realnym problemem uzależnienia od pracy. Pomijając nastolatków oraz osoby w wieku emerytalnym, objawy pracoholizmu z niemal tą samą częstością zaobserwowano u wszystkich osób w wieku produkcyjnym.
Czynniki ryzyka
Objawy uzależnienia od pracy często bywają lekceważone, a sposób życia osób nadmiernie poświęcających się pracy zazwyczaj nie wzbudza niepokoju otoczenia. Jak wskazuje raport Fundacji CBOS, czynniki ryzyka uzależnienia od pracy dzieli się na czynniki o charakterze osobowościowym oraz społeczno – kulturowym.
Czynniki o charakterze osobowościowym:
- perfekcjonizm i obowiązkowość (jako cechy wrodzone, ale również wzmacniane, zarówno w procesie wychowania, jak i przez otoczenie w miejscu pracy)
- brak umiejętności efektywnej pracy bez poczucia presji
- brak asertywności.
Czynniki o charakterze społeczno – kulturowym
- wysokie miejsce pracy i pracowitości w hierarchii wartości współczesnej kultury;
- sukces materialny postrzegany jako podstawowy wyznacznik sukcesu życiowego, a praca jako sposób na jego osiągnięcie;
- samotność, oddalenie od bliskich (migracje, atomizacja społeczeństwa i wszystkie zjawiska powodujące, że jednostki żyją samotnie, bez bliskich relacji z otoczeniem społecznym);
- nieprawidłowe wzorce wyniesione z domu rodzinnego, w szczególności dotyczące równowagi między pracą zawodową a życiem osobistym;
- specyficzna kultura i organizacja pracy – tzw. „wyścig szczurów”.
Na podstawie raportu Fundacji CBOS opracowały AF, DB
fot. iStock
Projekt badawczy pt. „Opracowanie rozpowszechnienia oraz identyfikacja czynników ryzyka i czynników chroniących: a) hazardu, w tym hazardu problemowego / patologicznego, b) innych uzależnień behawioralnych” Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej realizowała w latach 2011-2012. Celem projektu było określenie rozpowszechniania rożnych form hazardu i innych uzależnień behawioralnych w populacji ogólnopolskiej oraz zidentyfikowanie czynników chroniących i czynników ryzyka tych uzależnień. Badanie było współfinansowane ze środków Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych.