Pozytywne rodzicielstwo

Bliska relacja z własnym dzieckiem pomoże chronić je przed narkotykami i uzależnieniem. Jednak zdrowa relacja, podobnie jak solidna konstrukcja, musi wznosić się na solidnym fundamencie. W przypadku rodziny takim fundamentem jest wzajemne poszanowanie i zrozumienie we wspólnych obszarach codziennego życia.

KOMUNIKACJA Z DZIECKIEM

Dobry kontakt z dzieckiem pozwoli Ci na bieżąco uczestniczyć w jego życiu i mierzyć się z potencjalnymi problemami w ich wczesnym stadium. Nieoceniona w tym względzie jest zdolność komunikacji, a co za tym idzie – znajomość kilku istotnych reguł, którym podlega.

Zanim rozpoczniesz rozmowę, odpowiedz sobie na pytanie, czy jesteś w stanie skupić się na niej w 100% i czy wiesz, jakie tematy chcesz poruszyć. Jeżeli tak, zbierz myśli i przejdź do działania. Staraj się być cierpliwy.

Pamiętaj, że to, jak się potoczy rozmowa zależy od Ciebie, a dokładniej od twojej postawy i sposobu w jaki zadajesz pytania. Dziecko chętniej opowie Ci o swoich problemach, gdy spotka się z twoją uwagą, a nie oceną lub oskarżeniami. Może zamiast pytania: „Jak wpakowałeś/aś się w te kłopoty?” wykaż zainteresowanie: „Mamy do czynienia z trudną sytuacją. Jak myślisz, co można z tym zrobić?”. Takie podejście dodatkowo wyrabia w dziecku nawyk myślenia skierowanego na szukanie rozwiązania problemu, a nie sposobu unikania odpowiedzialności.

Zdarza się, że rozmowa z dzieckiem wywołuje silne emocje, przez które trudno o zachowanie właściwej postawy. Gdy tak się dzieje, masz kilka możliwości. Monitoruj stan swoich uczuć i myśli. Dzięki temu masz szansę zauważyć rosnącą frustrację i podjąć odpowiednie kroki zanim sytuacja wymknie się spod kontroli. Jeżeli jednak stwierdzisz, że masz dość, lepiej przerwij rozmowę i daj sobie trochę czasu na przemyślenie problemu. Zawsze możesz wrócić do niej później.

Wskazówki:

okazuj zrozumienie i zainteresowanie;
słuchaj uważnie;
unikaj negatywnych emocji i ocen;
zachęcaj do szukania rozwiązań.

MOTYWOWANIE DO PODEJMOWANIA DZIAŁAŃ

Rodzice zachęcający swoje dziecko do przejmowania inicjatywy i podejmowania działań zaszczepiają mu przekonanie o własnej skuteczności. Pewność siebie ułatwia zawieranie nowych znajomości i wychodzenie z problematycznych sytuacji. Motywuje także do poznawania własnych talentów oraz korzystania z nich. Właściwa postawa rodziców utrwala w dziecku trzy główne przekonania:

Jestem w stanie to zrobić!

Taki komunikat może oznaczać, że rodzice:

pomagają rozłożyć duży problem na kilka mniejszych;
zachęcają do dzielenia się swoimi sukcesami, a zarazem przypominają o tych wcześniejszych.

Moje pomysły są dobre!

Dziecko przekonuje się, że jego pomysły są dobre, gdy rodzice:

słuchają tego, co ma do powiedzenia;
biorą pod uwagę jego osobiste plany i zachęcają do udzielania się przy omawianiu wspólnych problemów.

Mogę na was liczyć!

Dziecko czuje, że może polegać na rodzicach, gdy:

słuchają i pamiętają co się do nich mówi;
poświęcają mu trochę czasu każdego dnia;
okazują zainteresowanie wydarzeniami w szkole i poza nią;
dają do zrozumienia, że myślą o nim, kiedy nie mogą być w pobliżu.

Czego należy unikać?

Sarkastycznych komentarzy typu „nigdy do niczego nie dojdziesz”.
Porównań z rodzeństwem lub przyjaciółmi.
Wyręczania, gdy na początku pojawią się trudności.
Wypominania wcześniejszych niepowodzeń.

Zwroty wzmacniające pewność siebie:

„To co zrobiłeś nie było proste”
„Wykonałeś fantastyczną pracę!”
„Próbuj dalej”
„Bardzo dobrze ci to idzie”
„Zdobywasz cenną wiedzę”
„Podoba mi się sposób, w jaki to robisz”
„Widzę, że dużo ćwiczysz”
„Doceniam to, jak bardzo się starasz”
„Jestem z ciebie dumny”.

NEGOCJOWANIE ROZWIĄZAŃ

Dziecko, obserwując rodziców, którzy wspólnie szukają rozwiązań, uzgadniają zmiany oraz odnoszą się do siebie z szacunkiem, w naturalny sposób nabywa te umiejętności. Ale jak samemu nauczyć się sztuki negocjacji? Na początek wystarczy sporządzenie listy spornych kwestii, spokojne miejsce i odrobina systematyczności.

Jak rozmawiać o problemach?

Po pierwsze, wybierzcie miejsce, gdzie najłatwiej wam się skupić, oraz ustalcie, które dni poświęcicie na rozwiązywanie problemów. Następnie sporządźcie listę spraw, nad którymi chcecie pracować, pamiętając, by te najprostsze umieścić na początku listy. Ważne jest, aby w trakcie jej spisywania nazywać problemy w neutralny sposób, unikając sugestii, że winę za nie ponoszą inne osoby. Pozwoli to wziąć na siebie częściową odpowiedzialność za zaistniałą sytuację oraz lepiej zrozumieć racje drugiej strony. Gdy już wszystko ustalicie, poczekajcie na umówiony dzień i rozpocznijcie dyskusję.

W trakcie omawiania problemu starajcie się unikać nieporozumień. Jeśli nie jesteście pewni odnośnie do danej kwestii, przedstawicie własną interpretację tego, co usłyszeliście, prosząc o opinię drugą stronę. W ten sposób oczyścicie atmosferę z niedomówień i zminimalizujecie ryzyko przerodzenia się rozmowy w kłótnię. Jeżeli jednak, mimo waszych starań, sytuacja staje się zbyt napięta, lepiej będzie przerwać dyskusję i wrócić do niej przy następnej okazji, niż starać się „zamknąć temat” na siłę.

Jak rozwiązywać problemy?

Pomysł nosi nazwę „burzy mózgów” i składa się z kilku kroków.

Na początek każda osoba biorąca udział w dyskusji stara się przedstawić trzy rozwiązania danego problemu. W celu uniknięcia wzajemnego przekrzykiwania, propozycje przedstawiajcie w turach. Założenie jest takie, że każdy pomysł jest dobry i powinien znaleźć cię na liście.
Następnie wspólnie przejrzyjcie listę, dopisując plusy i minusy przy kolejnych propozycjach. W dalszej części wezmą udział tylko sugestie z przewagą plusów.
W kolejnym kroku wybierzcie najlepsze rozwiązanie, czyli takie, na które zgadza się każdy uczestnik dyskusji. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, najbardziej popularne pomysły możecie ze sobą łączyć.
Ostatnim etapem jest weryfikacja, czy pomysł wprowadzony w życie rzeczywiście zadziałał. Jeżeli nie, skreślcie go z listy i wybierzcie kolejny. W przypadku, gdy żaden pomysł nie przyniesie rozwiązania, powtórzcie burzę mózgów.

Wskazówki, czego unikać:

przyjmowania pochopnych rozwiązań;
krytyki i obwiniania innych osób;.
prób usprawiedliwiania samego siebie;
założeń odnośnie do intencji innych osób;
ocen swoich bądź cudzych działań w kategoriach „zawsze” i „nigdy”;
pouczania innych.

USTALANIE GRANIC

Wyznaczanie granic i wymuszanie ich respektowania to niezbędne elementy rozwoju dziecka. Ustalenie racjonalnych reguł postępowania ma – z jednej strony – chronić dziecko przed zagrożeniami, których ono samo może nie być świadome, z drugiej zaś ma walory edukacyjne. Trzymając się zasad, dziecko doskonali umiejętność samokontroli, a w przypadku ich nieprzestrzegania dowiaduje się, czym jest odpowiedzialność.

Ustalanie reguł

Po pierwsze, należy jasno określić, co jest zabronione oraz upewnić się, że dziecko dobrze zrozumiało narzucone ograniczenia. Następnie, przedstawić listę konsekwencji, które zostaną wyciągnięte w razie nieposłuszeństwa. Rodzice sami decydują, jakie one będą, warto jednak wykorzystać kilka sprawdzonych rad:

mało dotkliwe konsekwencje sprawdzają się lepiej;
nie ustalaj konsekwencji, które uderzą w ciebie;
konsekwencje nie mogą być poniżające.

Testowanie granic i wyciąganie konsekwencji

W trakcie dorastania dziecko będzie sprawdzało, jak bardzo może nagiąć reguły, jednocześnie unikając konsekwencji. Dla rodzica będzie to sprawdzian cierpliwości i opanowania, zwłaszcza gdy pierwszą reakcją będzie strach o dziecko lub gniew z powodu nieposzanowania zasad. Gdy już opadną emocje, należy sobie przypomnieć, że same zakazy nie wystarczą. Jak dowodzą badania, równie ważne jest ich systematyczne egzekwowanie za każdym razem, gdy dziecko przekroczy ustaloną granicę. Odpowiedzią na twoją stanowczość może być złość, alienacja, dąsanie się, itp. Są to strategie postępowania, które mają na celu zmusić rodzica, by odstąpił od wymierzenia kary. Ważne jest, by w podobnych sytuacjach nie ulegać presji i konsekwentnie forsować ustalone zasady. W ten sposób dziecko upewnia się, że jest pod kontrolą i to, co zakazane, nie ujdzie mu na sucho. Niemniej jednak nie należy zapominać o słowach pochwały, gdy zasady są respektowane.

Dodatkowe wskazówki:

ustal granice i konsekwencje ich przekroczenia;
nie daj się wciągnąć w kłótnie;
zrezygnuj z gróźb, a zamiast tego wyciągaj konsekwencje za każdym razem, gdy zasady zostaną złamane;
zauważaj i doceniaj przykłady poszanowania zasad.

Otoczenie dziecka właściwym nadzorem jest centralnym punktem pozytywnego rodzicielstwa. Jednak w okresie dorastania, gdy coraz więcej czasu spędza ono poza domem, trudniej śledzić jego zachowanie lub orientować się, gdzie akurat przebywa. Nie znaczy to jednak, że należy się poddać. Wręcz przeciwnie. Kontrola poczynań dziecka daje szansę wyłapywania i rozwiązywania problemów we wczesnym stadium oraz ułatwia promowanie bezpiecznych postaw. Poniżej opisane są cztery przykazania efektywnego nadzoru.

Ustal przejrzyste reguły

Twoje wymagania względem zachowania dziecka powinny być jasne. Najlepiej będzie, gdy ujmiesz je w kilka niepodważalnych zasad, np.:

„Bądź zawsze dostępny pod telefonem” – obecnie komórka nie jest niczym niezwykłym, dlatego nie ma przeszkód, by dziecko zawsze miało ją przy sobie;
„Powiadom mnie co najmniej dzień wcześniej, że chcesz iść do dyskoteki, na imprezę lub koncert, itp.” – daje to dobę na sprawdzenie imprezy i podjęcie decyzji, czy dziecko może w niej uczestniczyć.
„Żadnych spotkań towarzyskich w domu podczas mojej nieobecności”.
Utrzymuj kontakty z innymi rodzicami oraz nauczycielami

Bądź w stałym kontakcie z osobami przebywającymi w bliższym i dalszym otoczeniu dziecka. W ten sposób budujesz wokół niego „siatkę bezpieczeństwa”, z której dowiesz się o niepokojących miejscach, zdarzeniach czy ludziach. Dodatkowo zdobywasz sprzymierzeńców, na wypadek pojawienia się problemów.

Miej wgląd w życie dziecka

Okazuj dziecku troskę oraz zainteresowanie. Bezustannie utwierdzaj je w przekonaniu, że choć rozumiesz, iż narzucone zasady wyglądają czasem jak próby ograniczania wolności i budzą opór, jednak są niezwykle istotne i mają na względzie jego dobro. Przykładowy scenariusz mógłby wyglądać następująco: prosisz o numer do przyjaciela, następnie dzwonisz i w rozmowie z jego rodzicami upewniasz się czy zajęcia, w których pragną uczestniczyć wasze dzieci, odbywają się pod nadzorem.

Działaj konsekwentnie

Kontrola rodzicielska daje najlepsze efekty, gdy idzie w parze z konsekwentnym wymuszaniem poszanowania ustalonych reguł. Dlatego niewłaściwe zachowanie powinno być zawsze karane. Z drugiej strony przestrzeganie zasad powinno również zostać zauważone i docenione.

Dodatkowe wskazówki:

sporządź całotygodniowy rozkład zajęć dziecka;
dzwoń kontrolnie o różnych godzinach;
wymagaj od dziecka potwierdzenia, że wróciło ze szkoły lub dotarło na miejsce (np. na zajęcia pozalekcyjne);
utrzymuj kontakt z dorosłymi, z którymi styka się dziecko (np. nauczycielami, innymi rodzicami itp.).

ZNAJOMI I PRZYJACIELE

W życiu dziecka w okresie dorastania zachodzi wiele poważnych zmian zarówno w sferze fizycznej, jak i emocjonalnej. W ich wyniku pojawia się silna potrzeba przynależności do grupy oraz wynikająca z niej obawa przed odrzuceniem ze strony rówieśników. By uniknąć czarnego scenariusza, nastolatek stara się zaimponować przyjaciołom, co w efekcie czyni go podatnym na presję z ich strony. Dlatego ważne jest, by rodzice mieli świadomość, w jakim towarzystwie spędza czas ich dziecko, zarówno w szkole, jak i poza nią, oraz jakie ma zmartwienia. Pozwoli to zachować lub zwiększyć wpływ na dziecko oraz w porę rozładować narastające konflikty.

Po pierwsze, spróbuj poznać znajomych, z którymi spędza czas twoje dziecko, oraz ich rodziców. Nawiązuj rozmowę kiedy tylko masz okazję. Może nią być szkolna zabawa, impreza urodzinowa czy jakiekolwiek wydarzenie kulturalne odbywające się w okolicy. Uczestnicząc w takich widowiskach zyskujesz dodatkowo możliwość obserwacji zachowań dziecka oraz jego przyjaciół w ich naturalnym środowisku – grupie znajomych. Taką obserwację możesz prowadzić również w domu – zwracaj uwagę na sposób wyrażania się oraz słownictwo. W ten sposób lepiej poznajesz swoje dziecko, dzięki czemu łatwiej będziesz mógł mu pomóc, gdy zajdzie taka potrzeba.

Po drugie, bądź obecny w jego życiu. Okazuj zainteresowanie pomysłami oraz przedstawiaj swój punkt widzenia. System wartości oraz przekonania rodzica to dla dziecka grunt, na którym kształtuje swój własny światopogląd. Przykładowo, możesz poruszyć sprawę seksu czy narkotyków, sprawdzając znajomość tych zagadnień, oraz wyjaśnić mniej oczywiste kwestie. Jeżeli w trakcie rozmowy dziecko zawstydzi się, pomóż mu zrozumieć jego uczucia.

Po trzecie, rozmawiaj, gdy dostrzegasz niepokojące zmiany w zachowaniu dziecka, np. gdy przyłapiesz je na kłamstwie lub zauważysz, że przeklina. Czujność powinny wzbudzić również spotkania ze znajomymi, których nie znasz. Niestety młodzi rzadko dobierają przyjaciół racjonalnie, dlatego postaraj się wytłumaczyć dziecku jakie cechy powinni mieć rówieśnicy, którymi się otacza. Możesz wymienić uczciwość, rzetelność, szacunek dla innych oraz wyjaśnić w paru słowach, dlaczego są one tak ważne.

Przykłady wywierania pozytywnego wpływu na dziecko:

uprawiajcie wspólnie sport;
opowiadaj rodzinne anegdoty, czytajcie razem książki;
namawiaj do rozwijania zainteresowań lub uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych;
zachęcaj, by zapraszało przyjaciół, gdy jesteś w domu.

Na podstawie „Family checkup. Positive parenting prevents drug abuse”, NIDA opracował JH
fot. iStock