Internet może mieć silny i destrukcyjny wpływ na rozwój młodego człowieka. Sygnałami ostrzegawczymi mogą być: surfowanie w sieci więcej czasu niż się zamierzało, sprawdzanie poczty elektronicznej przed wykonaniem pozostałych zadań, czy nawet powtarzane w duchu „jeszcze tylko chwilkę”. W rankingu europejskim Polska znajduje się na trzecim miejscu pod względem liczby osób dysfunkcyjnie korzystających z Internetu.
Nadużywanie a dysfunkcyjne używanie Internetu
Zjawisko nadużywania Internetu zainteresowało badaczy pod koniec lat 90. XX wieku. Obecnie definiuje się je jako zachowanie, które charakteryzuje:
- brak kontroli nad czasem i intensywnością korzystania z Internetu – użytkownik „buszuje” po sieci więcej czasu niż zamierzał, odczuwa ciągłą potrzebę bycia w sieci;
- zaniedbanie pozostałych sfer życia na rzecz czasu spędzonego online: porzucenie aktywnych form wypoczynku, dbania o higienę osobistą, zainteresowania nauką oraz zdrowiem.
Jak określa raport Fundacji Dzieci Niczyje pt. „Badanie nadużywania Internetu przez młodzież w Polsce i Europie”, dysfunkcyjne używanie Internetu jest terminem szerszym niż nadużywanie Internetu, ponieważ zawiera w sobie zakres znaczeniowy nadużywania Internetu oraz zagrożenia jego nadużywaniem. W Polsce 1,3 proc. respondentów wykazuje objawy nadużywania Internetu, podczas gdy 12 proc. jest nim zagrożonych.
Na podstawie przeprowadzonego badania wskazano, że:
- 13,3 proc. badanych dysfunkcyjnie używa Internetu.
- Problem dysfunkcyjnego korzystania z Internetu częściej dotyczy chłopców, starszych nastolatków oraz osób, których rodzice mają wykształcenie podstawowe.
- Osoby dysfunkcyjnie korzystające z Internetu częściej przejawiają zaburzenia psychospołeczne.
Badanie wykazało także istnienie silnej zależności między dysfunkcyjnym korzystaniem z Internetu a uprawianiem hazardu, korzystaniem z portali społecznościowych oraz graniem w gry online. Odwrotna zależność występuje w przypadku odrabiania prac domowych przy pomocy Internetu – osoby, które częściej używają sieci do odrabiania lekcji i poszukiwania informacji, rzadziej wykazują symptomy dysfunkcyjnego korzystania z sieci.
Zagrożenia po drugiej stronie
Korzystanie z Internetu niesie za sobą wiele poważnych zagrożeń, zwłaszcza dla młodych i niedoświadczonych użytkowników. Do najczęstszych niebezpiecznych zjawisk należą: cyberprzemoc, uwodzenie dzieci oraz pornografia.
Badania wykazały, że aż 68,6 proc. respondentów kontaktuje się w Internecie z osobami, których wcześniej nie spotkało w świecie realnym, a 45,5 proc. to osoby kontaktujące się z nieznajomymi. 5,4 proc badanych wyraziło odczucie niepokojącego bądź nieprzyjemnego doświadczenia kontaktu z nieznajomymi w Internecie, a aż 30,8 proc. respondentów spotkało się w świecie realnym z osobą poznaną w sieci.
W trakcie surfowania po Internecie 67,3 proc. osób napotkało na różnego rodzaju materiały pornograficzne, z czego 32,8 proc. stwierdziło, że doświadczenie to było dla nich niepokojące lub nieprzyjemne. Kontaktu z materiałami pornograficznymi częściej zgłaszali chłopcy niż dziewczynki. Aż 21,5 proc. respondentów padło ofiarą zjawiska cyberprzemocy. Badania wykazują, że dziewczynki bardziej niż chłopcy są narażone na cyberprzemoc.
Rodzaje aktywności online w świetle wyników badania
Ze względu na dużą różnorodność zawartości Internetu ważne jest wyodrębnienie pewnych formy aktywności online, mogących przyczyniać się do nasilenia dysfunkcyjnego korzystania z sieci. Większość badaczy koncentruje swoją uwagę na uzależnieniowym potencjale portali społecznościowych oraz gier online. Aktywność online występuje w trzech głównych obszarach. Należą do nich portale społecznościowe, gry oraz hazard. Jak wskazują autorzy badania, 90 proc. respondentów posiadało konto przynajmniej na jednym z portali społecznościowych. Portale społecznościowe częściej użytkują dziewczynki niż chłopcy. W dni szkolne aż 32 proc. młodzieży spędza na portalach społecznościowych przynajmniej 2 godziny dziennie.
W przypadku badań dotyczących hazardu wykazano, że 6,3 proc. respondentów uprawia go w sieci. Ryzyko dysfunkcyjnego korzystania z Internetu jest trzykrotnie wyższe w przypadku osób uprawiających hazard. Tymczasem 62,75 proc. respondentów gra w gry online. Wyniki badań pokazały, że ryzyko dysfunkcyjnego korzystania z Internetu jest dwukrotnie wyższe w przypadku osób grających online. Istnieje silna zależność między czasem spędzanym na graniu online a dysfunkcyjnym korzystaniem z Internetu. Nadużywanie Internetu związane z grami online częściej dotyczy chłopców niż dziewczyn.
Objawy nadużywania Internetu
Mark Griffiths wyróżnił sześć objawów świadczących o nadużywaniu Internetu. Spełnienie przynajmniej trzech z nich może wskazywać na problem (za: Kaliszewska, 2007). Do objawów tych należą:
- dominacja – problem ten pojawia się wówczas, gdy korzystanie z Internetu staje się najważniejszą czynnością w życiu, co przejawia się m.in. zaabsorbowaniem emocjonalnym i myślowym nawet, gdy osoba nie może korzystać z sieci;
- zmiana nastroju – kiedy użytkownik korzysta z Internetu po to, aby poprawić sobie nastrój lub zapomnieć o problemach;
- zwiększona tolerancja — postrzegana jako proces rosnącego zapotrzebowania na korzystanie z Internetu (pojawienie się poprawy nastroju w związku z korzystaniem z Internetu wymaga coraz dłuższego czasu spędzonego online);
- zespół abstynencyjny — stan, w którym ograniczenie, bądź brak możliwości korzystania z Internetu staje się przyczyną nieprzyjemnych stanów psychicznych (rozdrażnienia, poirytowania, niepokoju);
- konflikt — występuje między użytkownikiem a jego otoczeniem (rodziną, znajomymi) oraz między spędzaniem czasu w Internecie a innymi typami aktywności (nauką, sportem);
- nawroty – rozumiane jako intensywne, niekontrolowane korzystanie z Internetu po ograniczonym lub kontrolowanym czasie użytkowania.
Terapeuci zajmujący się problemem nadużywania Internetu wskazują, że dzieci i młodzież mogą uciekać w świat Internetu ze względu na towarzyszące im głębokie problemy, do których zaliczają niepowodzenia szkolne, odrzucenie przez grupę rówieśniczą i konflikty w rodzinie. (Chocholska, Osipczuk, 2009).
Na podstawie raportu Fundacji Dzieci Niczyje pt. „Badanie nadużywania Internetu przez młodzież w Polsce i Europie” opracowała AF
fot. iStock